بیعت خانم ها با حضرت علی علیه السلام در غدیر خم
شواهد موجود در کتب تاریخی گویای این حقیقت است که پیامبر اکرم(ص) از آغاز رسالت با رویکرد عمده زنان به آیین توحیدی روبرو شد. اولین پذیرنده اسلام (خدیجه)، (1) اولین شهیده (سمیه) (2) و بانوانی که از سابقین و مهاجران شمرده می شدند (3) نمونه روشنی از مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی را به نمایش می گذارند.
داستان غدیر آن چنان حساس بود که پیامبر صلی الله علیه وآله از تمامی حاضران در آن جلسه، حتی زنان، بیعت گرفت. همچنین دستور داد تا زنان نیز به آن حضرت تبریک و تهنیت بگویند و در اجرای این دستور، به همسران خویش تأکید کرد.(4).
حضور زنان در حجة الوداع بارزترین و ماندگارترین نوع شرکت در صحنه های اجتماعی است.
به دستور پیامبر صلی الله علیه وآله، خیمه ای برای امیرالمؤمنین ساختیند؛ تا مردم راحت تر برای بیعت بیایند. مردها اول بیعت کردند و برای بیعت زنان، پرده ای زدند و ظرفی بزرگ آوردند و پر از آب کردند و امام علیه السلام از آن سوی پرده، دست در ظرف نهاد و زنان از سویی دیگر دست در آب فرو می بردند و این گونه، تسلیم بودن در برابر امر خدا و رسول را بیان می کردند.
سه روز طول کشید؛ تا همه بیعت کردند. آن روز امیرالمؤمنین علیه السلام عمامه رسول خدا صلی الله علیه وآله که «سحاب» نام داشت را بر سر داشت. می گفتند: پیامبر صلی الله علیه وآله بعد از خطبه، عمامه را به آن شکل بر سر او بسته بود و یک طرف آن را بر دوش علی بن ابی طالب انداخته بود و گفته بود: عمامه، تاج عرب است و مرا در جنگ بدر و حنین، فرشتگانی یاری کردند که عمامه شان به این شکل بود.(5)
مفهوم بیعت
بیعت از ماده بیع (ب - ی - ع) و به معنای عهد و پیمان و پذیرش ریاست و حکومت کسی است.2 بیع به معنای خرید و فروش بین بایع و مشتری است بیعت نیز معامله ای است که بین بیعت کننده و بیعت شونده واقع می شود.
بیعت در اصطلاح
بیعت در اصطلاح عبارت است از تعهدی که شخص یا اشخاصی به منظور اطاعت یا وفاداری نسبت به شخص یا اشخاص دیگر می پذیرند و، در مقابل، شخص یا اشخاص بیعت شونده نیز وظیفه ای را بر عهده می گیرند.
کارکرد بیعت در عصر جاهلی
بیعت دارای دو نوع کارکرد است:
1- تأکیدی به معنای پذیرش ریاست و حکومت و اعلام تعهد و وفاداری نسبت به شخص یا اشخاص.
2- انشایی به معنای اعطای حاکمیت و ریاست (انتخاب رییس یا حاکم).
بیعت یکی از سنت های مهم و، شاید بتوان گفت، مهم ترین سنت و قانون عصر جاهلی و وسیله ی انعقاد و امضای دیگر سنن بود که به دوران اسلامی نیز منتقل شد و مورد تأیید دین اسلام هم قرار گرفت.
اشکال مختلف بیعت
بیعت دارای اشکال مختلفی بود؛ مانند:
1. بیعت از طریق دست دادن و کلام (هر دو با هم)؛ غالباً بیعت به این شکل بود و هرگاه لفظ بیعت مطلق آورده شود همین شکل به ذهن متبادر می شود.
2. بیعت با کلام
3. بیعت مکاتبه ای؛ همانند بیعت نجاشی با پیامبرصلی الله علیه وآله.
بیعت پیامبر با زنان
. بیعت النساء: بیعت النساء به معنای بیعت با زنان است.
پیامبرصلی الله علیه وآله در موارد مهم از زنان نیز بیعت می گرفتند که مواردی از آن به ثبت رسیده است.
از مهم ترین و معروف ترین آنها بیعت عقبه ی اول و بیعت پس از فتح مکه است که عنوان بیعت النساء نیز بر این دو اطلاق شده است. برخی بیعت عقبه ی اول و برخی بیعت پس از فتح مکه را بیعت النساء نامیده اند، ولی به دو دلیل به نظر می رسد که بیعت النساء همان بیعت پیامبرصلی الله علیه وآله با زنان پس از فتح مکه است: نخست آن که آیه ی قرآن در مورد دستور خداوند به بیعت با زنان و مواد بیعت، پس از فتح مکه نازل شده است (6)و دیگر این که مورخان مهمی مانند طبری، ابن هشام و سلف او ابن اسحاق، در مورد بیعت عقبه ی اول گفته اند که بیعت عقبه ی اول بر مواد بیعت النساء انجام گرفت (7)و این خود دلیل است بر این که آن بیعت، بیعت النساء نبود بلکه بیعت النساء مورد دیگری بود که مواد آن مانند مواد بیعت عقبه ی اول بود؛ بنابر این همان بیعت با زنان پس از فتح مکه بیعت النساء بوده است.
پس از فتح مکه و شکستن بت ها پیامبرصلی الله علیه وآله با مردم تازه مسلمان بیعت کردند. ابتدا با مردان بیعت کردند که به گفته ی طبری این بیعت بر اسلام بود؛(8) سپس رسول خداصلی الله علیه وآله زنان را نیز برای بیعت فراخواندند و با آنها بیعت کردند. البته مواد و شکل بیعت با زنان متفاوت از مردان بود. مواد و مضمون آن طبق آیه ی 12 سوره ی ممتحنه عبارت اند از: 1. به خدا شرک نورزند؛ 2. دزدی نکنند؛ 3. زنا نکنند؛ 4. اولاد خود را نکشند؛ 5. به شوهران خود خیانت نکنند؛ 6. در هیچ معروفی نا فرمانی پیامبرصلی الله علیه وآله را نکنند.
در مورد شکل بیعت نیز اقوال مختلفی نقل شده است. برخی گفته اند: پیامبرصلی الله علیه وآله با پیچیدن پارچه به دست خود با زنان بیعت کردند.(9)
عده ای دیگر گفته اند که بیعت پیامبرصلی الله علیه وآله با زنان کلامی بوده است. از عایشه نقل شده است که پیامبرصلی الله علیه وآله با آیه ی شریفه (یا أَیهَا النَّبِی إِذَا جَاءَک الْمُؤْمِنَاتُ یبَایعْنَک عَلَی أَنْ لَا یشْرِکنَ بِاللَّهِ شَیئاً وَلَا یسْرِقْنَ وَلَا یزْنِینَ وَلَا یقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یفْتَرِینَهُ بَینَ أَیدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یعْصِینَک فِی مَعْرُوفٍ فَبَایعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (10)با زنان بیعت کردند و هرگز دست رسول خدا، دست زن نامحرمی را لمس نکرد.(11)
اقوال دیگری نیز در این باره نقل شده اما قول مشهور این است که پیامبرصلی الله علیه وآله دستور دادند ظرف آبی نزد آن حضرت آوردند و ایشان دست خود را در آن فرو بردند و بیرون آوردند، سپس به زنان دستور دادند که دست خود را در آن ظرف بگذارند و، بعد از این، مواد بیعت را به آنان ابلاغ فرمودند و پس از قبول شرایط از طرف آنها، فرمودند «بروید که با شما بیعت کردم».(12)
در این جا نیز مواد بیعت در آیه ی شریفه به خوبی بیان شده و صحبتی از امر حکومت و اعطای حاکمیت و ریاست نیست.
بیعت غدیر: یکی از وقایع انکارناپذیری که وقوع آن به تواتر ثابت شده، واقعه ی غدیر خم است.
پی نوشته
1- در باره اسلام خدیجه این سخن امیرمؤمنان به تنهایی کافی است که فرمود: «لم یجمع بیت واحد یومئذ فی الاسلام غیر رسول الله و خدیجه و انا ثالثهما» نهج البلاغه خطبه 192 (قاصعه).
2- کانت سمیه ام عمار بن یاسر و ابوه یاسر ممن عذب فی الله تعالی فصبرا و ارادتهما قریش علی ان رجعا عن الاسلام الی الکفر فابیا فضرب ابوجهل سمیة بحربة فی قبلها فماتت… اعیان الشیعه، ج 7 ، ص 319.
3- ریاحین الشریعة، ج 2، ص 305.
4-سنن الترمذی، ج 5، ص591
5-مجله پرسمان ویژه نامه امیر راز ، بخوان حسّان! به برکت خداوند ، نویسنده : رقیه ندیری
6-(لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبَایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ)، فتح: 18. .
7-طبرسی، همان، ج 9، ص 413، الماوردی البصری، النکت و العیون (تفسیر الماوردی)، ج 5، ص 524.
8-طبری، همان، ج 2، ص 355؛ قال ابن اسحاق کانت الاولی علی بیعة النساء…….ابن هشام، همان، ص 161.
9- طبری، همان، ج 3، ص 62.
10-ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 8، ص 3 و 4.
11-ممتحنه: 12. .
12-البخاری الجعفی، صحیح البخاری، ج 6، ص 72.
استفاده از تصویر با ذکر صلوات جهت سلامتی و تعجیل در فرج امام زمان (عج) بلا مانع است.
